Schuldgevoel is een krachtige emotie die ons kan helpen verantwoordelijkheid te nemen voor ons handelen. Maar wat als dat schuldgevoel blijft hangen, zelfs wanneer we niets verkeerd hebben gedaan? Wat als we ons schuldig voelen over iets wat eigenlijk niet van ons is?
Schuldig zijn versus schuldig voelen
Er is een wezenlijk verschil tussen je daadwerkelijk schuldig zijn en je schuldig voelen.
- Werkelijke schuld ontstaat wanneer je objectief gezien iets hebt gedaan dat een ander schade heeft berokkend — fysiek, emotioneel of moreel. In dat geval is het gezond om dit te erkennen, verantwoordelijkheid te nemen en te proberen de schade te herstellen.
- Gevoelde schuld daarentegen is subjectiever. Dit ontstaat vaak wanneer we denken dat we de ander tekortdoen, zelfs als we rationeel weten dat we niet verantwoordelijk zijn voor diens gevoelens of situatie. Deze vorm van schuld wordt vaak gevoed door sociale normen, angst voor afwijzing, of zelfs door manipulatie.
Schuldgevoel gaat zelden volledig weg. Het is een menselijke emotie die blijft opflakkeren, vooral wanneer we betrokken zijn bij mensen die we liefhebben. De kunst is niet om het schuldgevoel te laten verdwijnen, maar om te leren onderscheiden wanneer het terecht is en wanneer het slechts een interne reflex is die niets met de werkelijkheid te maken heeft.
Relaties: een voortdurende balans van geven en nemen
Elke relatie — of het nu een romantische, vriendschappelijke of familiale band is — draait in zekere zin om het "inlossen" van een bepaalde schuld. Dit klinkt zwaarder dan het is: het betekent simpelweg dat relaties gebaseerd zijn op geven en nemen. We doen iets voor de ander, en de ander doet iets voor ons. Dat hoeft niet precies in evenwicht te zijn op elk moment, maar over de lange termijn is een zekere balans nodig.
Schuld wordt pas destructief wanneer:
- Er een scheve verhouding ontstaat, waarbij één persoon voortdurend geeft en de ander alleen neemt.
- De schuld niet wordt erkend of niet wordt ingelost, waardoor wrok ontstaat.
- De relatie ontgroeid raakt, waarbij de oorspronkelijke dynamiek niet meer past bij wie beide mensen zijn geworden.
Waarom ontstaan scheve verhoudingen?
Een scheve verhouding ontstaat wanneer de balans tussen geven en nemen langdurig verstoord is. Vaak gebeurt dit ongemerkt:
- Eén persoon geeft constant, uit liefde, schuldgevoel of angst om de relatie te verliezen.
- De ander raakt gewend aan dat constante geven en gaat het als vanzelfsprekend beschouwen.
- Er ontstaat ongelijkwaardigheid — de één voelt zich steeds leger, terwijl de ander zich steeds meer bevoordeeld voelt (vaak zonder het zelf door te hebben).
Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer iemand zichzelf structureel wegcijfert om de ander tevreden te houden. De gever probeert de relatie te redden, maar raakt daarbij zichzelf kwijt.
Wanneer ontgroei je een relatie?
Relaties kunnen op verschillende manieren "ontgroeid" raken. Dit gebeurt vaak als de oorspronkelijke dynamiek niet meer past bij wie beide mensen zijn geworden.
Mogelijke oorzaken:
- Persoonlijke groei: Eén persoon verandert, leert en ontwikkelt zich, terwijl de ander stilstaat of een andere kant op groeit.
- Verschuiving van waarden: Wat eerst belangrijk was in de relatie — zoals gezamenlijke doelen of levensvisie — is veranderd.
- Vastzitten in oude rollen: Als de relatie gebaseerd is op een dynamiek van redder en geredde, kan het pijnlijk worden als de geredde persoon sterker wordt of de redder zelf steun nodig heeft.
Het resultaat is dat de relatie voelt alsof hij niet meer ‘past’, wat vaak leidt tot afstand, frustratie of een stil verdriet.
Waarom leidt niet-ingeloste schuld tot wrok?
Wanneer iemand zich schuldig voelt, maar de verantwoordelijkheid niet neemt om dit te erkennen of recht te zetten, ontstaat er bij de ander vaak wrok (resentment). Wrok is een opeenstapeling van onverwerkte gevoelens van onrechtvaardigheid, pijn en frustratie.
Brené Brown, auteur van "De kracht van kwetsbaarheid", legt uit dat wrok vaak voortkomt uit niet-erkende pijn. Mensen die niet eerlijk durven zijn over hun grenzen en emoties, slikken hun gevoelens in en "geven meer dan ze willen". Ze bouwen onbewust boosheid op richting de ander, die vaak niet eens doorheeft dat er een probleem is.
Wrok is dus eigenlijk een combinatie van boosheid en machteloosheid: je voelt je onrecht aangedaan, maar voelt ook dat je niets kunt veranderen. De enige manier om wrok te voorkomen, is door eerlijke, kwetsbare communicatie — zelfs als dat ongemakkelijk is.
Wanneer schuld niet van jou is
Een complexere situatie ontstaat wanneer iemand jou schuldig laat voelen voor zijn of haar eigen, onopgeloste schuldgevoelens — gevoelens die eigenlijk niet door jou, maar door een ander zijn veroorzaakt.
Bijvoorbeeld: als een partner, familielid of vriend worstelt met oude pijn uit een eerdere relatie of jeugd, kan het onbewust gebeuren dat jij de emotionele rekening gepresenteerd krijgt. Jij wordt verantwoordelijk gehouden voor hun pijn, niet omdat jij het veroorzaakte, maar omdat je de dichtstbijzijnde emotionele uitlaatklep bent.
Het is cruciaal om in zulke situaties het schuldgevoel bij de ander te laten. Dat betekent niet dat je hardvochtig moet zijn, maar wél dat je jezelf niet laat opdraaien voor schuld die niet van jou is.
Als je probeert dit voor de ander op te lossen, los je in feite de verkeerde schuld in — de schuld die de ander voelt richting een ander persoon of een eerdere situatie. Dat werkt niet. De pijn blijft en jij raakt uitgeput.
De enige manier waarop echte heling kan plaatsvinden, is wanneer de schuld bij de juiste persoon wordt gelaten. Jij kunt ondersteunen en begrip tonen, maar het is niet jouw taak om iemand anders’ innerlijke conflicten op te lossen.
Vastzitten in de vicieuze cirkel
Als je geen actie onderneemt om je schuldgevoelens te verwerken, kun je vast komen te zitten in een vicieuze cirkel. Schuldgevoelens kunnen leiden tot zelfkritiek, perfectionisme en zelfs zelfverwaarlozing. In plaats van vooruit te gaan, blijf je hangen in de dynamiek van het proberen anderen gelukkig te maken, ten koste van jezelf.
Het gevolg hiervan is vaak dat je keuzes maakt die niet in lijn zijn met je authentieke zelf. Je kiest niet meer vanuit je eigen waarden en behoeftes, maar probeert verbinding te behouden door jezelf weg te cijferen. Dit kan je relatie met jezelf beschadigen, omdat je in wezen een verbinding aangaat die gebaseerd is op een vals gevoel van verantwoordelijkheid.
Conclusie: Handelen vanuit je authentieke zelf
Het is belangrijk om geen verwachtingen van de ander te hebben en andersom. Alleen wanneer je vanuit je eigen authentieke zelf handelt, kun je een gezonde, evenwichtige relatie onderhouden zonder jezelf te verliezen. Schuldgevoelens moeten niet je kompas zijn in het maken van keuzes. Het is een signaal, maar het moet niet de regie over je leven krijgen. Als je eenmaal begrijpt hoe schuld werkt en hoe je het kunt loslaten, zul je merken dat je jezelf meer ruimte geeft om te groeien en om relaties aan te gaan die gebaseerd zijn op echte wederkerigheid en respect.
Aanbevolen boeken en bronnen:
Brené Brown
- Boek: "De kracht van kwetsbaarheid" — over hoe kwetsbaarheid, eerlijkheid en zelfcompassie de sleutel zijn tot gezonde relaties.
- Video's en lezingen: Op Netflix kun je haar special "The Call to Courage" vinden. Haar bekende TED-talk "The Power of Vulnerability" is beschikbaar op YouTube.
- Podcast: "Unlocking Us" — Deze podcast biedt diepgaande gesprekken over kwetsbaarheid, moed en zelfcompassie. Beschikbaar op verschillende podcastplatforms.
- Instagram: [@brenebrown](https://www.instagram.com/brenebrown/)
Els van Steijn
- Boek: "De fontein" — Een inspirerend boek over het omgaan met schuldgevoelens en het doorbreken van beperkende patronen. Els biedt handvatten om verantwoordelijkheid voor je eigen gevoelens te nemen en jezelf te bevrijden van onterechte lasten.
- Video's en blogs: Els biedt verschillende blogs en video's waarin ze schuldgevoelens bespreekt. Deze zijn te vinden op haar website en YouTube-kanaal.
- Cursussen: Els biedt online cursussen aan over het loslaten van schuldgevoelens en het vinden van innerlijke rust.
-
Instagram: [@elsvansteijn](https://www.instagram.com/elsvansteijn/)
Gabor Maté
- Boek: "De verloren verbinding" — Dit boek gaat over hoe de afwezigheid van echte verbinding en authenticiteit schuldgevoelens kan veroorzaken en hoe we deze kunnen helen.
- Lezingen en interviews: Gabor Maté heeft verschillende lezingen over trauma en gezondheid die beschikbaar zijn op YouTube. Ook zijn er interviews waarin hij dieper ingaat op schuldgevoelens en hun invloed op ons leven.
- Podcast: The Trauma Recovery Podcast — In deze podcast bespreekt Gabor Maté trauma, verslaving en de impact van onverwerkte emoties.
- Instagram: [@dr.gabor.mate](https://www.instagram.com/dr.gabor.mate/)
